Yazma kolaylığı sağlamak, yazıdan ve yerden tasarruf etmek gâyesiyle kelime veya cümleler yerine kullanılan harfler veya kısa yazılışlar. Çok eski çağlara giden kısaltmalar, günümüze mâdenî paralardan ve yazılardan gelmiştir.
Papirus ve parşömenin gelişmesiyle, yazı da ilerlemiş ve kısaltmalar elde kopya edilmede zamandan tasarruf için kullanılmıştır. Günümüzde bilim, teknoloji ve iş hayatının gelişmesi çok farklı kısaltmaların doğmasına yol açmıştır. Fizik ve matematik gibi bâzı alanlarda haflerden farklı olarak çeşitli semboller kısaltmalar için kullanılmıştır.
Kısaltma, herhangi bir sözcük veya sözcük grubunu oluşturan harflerin bir kısmı kullanılarak oluşturulmuş kısa sözcük. Kısaltmalar tek bir harften oluşabildiği gibi, harf ve noktalama işaretlerinden veya noktalama işareti olmaksızın yan yana dizilmiş harflerden de meydana gelebilir.
Kısaltmaların Kullanımı
- Metinlerde sık kullanılan bazı terimler kısaltılır (vb. bkz. MÖ gibi).
- Uzun ifadeler, kurum/kuruluş adları ve standartlaşmış bazı bilimsel kavramlar zaman ve yerden tasarruf etmek için kısaltma hâline getirilirler (AIDS, TBMM, RAM gibi).
Kısaltmalar okuma ve yazmayı hızlandırır. Günümüzde bilgisayar, akıllı telefon gibi cihazların kullanımının yaygınlaşması sonucu kısaltma kullanımında artış görülmüştür.
Aşağıda kısaltmalar ile ilgili bazı kurallar listelenmiştir. Bu kuralların bir kısmı Türkçeye iyice yerleşmiş ve kısaltmanın kaynağı olan açık kavramdan daha çok kullanılır hâle gelmiş pek çok kısaltma için geçerli değildir.
- Genel usulde birden fazla kelimenin kısaltılmasında bunların baş harfleri alınır, araya nokta konulmaz.
- Kısaltmaya ek geldiğinde okunuş, kısaltma kelime gibi okunuyorsa kelimeye göre, okunamıyorsa son harfe göredir (İSO’nun, TBMM’nin gibi).
- Bilimsel çalışmalarda özet bölümünde kısaltma kullanılmaz.
- Kısaltmalar metinden önce veya sonra bir tabloda verilir.
- Metinde bir kısaltma ilk kez geçtiği yerde açık yazılır.
- Tablolarda kullanılan kısaltmalar tablo altında açıklanır.
- Şekillerdeki kısaltmalar metin içinde açık verilir.
- Terim olmayan kısaltmaların sonuna genel olarak nokta konur, bunlara kesme işareti konulmaz (vb., bkz. gibi).
- Yabancı kısaltmalar aynen kullanılır (IMF, ILO, WHO).
- Ölçü birimleri uluslararası sistemlere göredir.
- Dipnot ve sonnotlarda Latince ibid, op cit, loc cit, passim kullanılmaz; bunların Türkçeleri kullanılır (a.e., a.g.e.).
İsimleri yazarken soyaddan önceki bir veya iki adın kısaltmasında iç noktalar arasında boşluk bırakılmaz, ikinci noktadan sonra bırakılır (“Ş.S. Aydemir”, “M.K. Atatürk” gibi). Sayfa, cilt kısaltmasından sonra bir boşluk bırakılır (“s. 100”, “c. 1” gibi). Kurum kısaltmalarında noktadan sonra bir boşluk bulunur