Kalorifer bir binanın tamamına ve odalarını aynı anda ve aynı sıcaklık derecesinde ısıtmak için oluşturulmuş bir merkezi ısıtma sistemidir. Kalorifer sisteminde temel olarak kazanda ısıtılan sıcak su borular aracılığıyla peteklere taşınır. Peteklerden geçen sıcak su bulunduğu odaya ısı yayar. Bir süre sonra ısı kaybetmeye başlayan su devirdaim pompası yardımıyla ısıtılmak üzere kazana geri döner.
Kaloriferi kim icat etti
Merkezi ısıtma oldukça eski bir uygulamadır. Antik Yunanlıların ilk merkezi ısıstma sistemini geliştirdikleri tahmin edilmektedir. Efes Tapınağında, ısıtılan su kanallar aracılığı ile tapınak içerisinde dolaştırılarak ısıtma sağlanmaktaydı. Roma İmparatorluğu’ndaki bazı binalarda, fırınlarda ısıtılan havayı, zeminin altındaki boş alanlardan geçiriliyor, duvarlarda bulunan deliklerden odanın içine sıcak havayı yayan hipokost olarak bilinen bir sistem kullanılmaktaydı.
Roma hypokostu, geç Antik Çağ’da ve Emeviler halifeliğinde daha küçük bir ölçekte kullanılmaya devam etti. Daha sonra Müslüman inşaatçılar daha basit bir yerden geçen boru sistemi kullandı. Anadolu topraklarında Biga ilçesine (Çanakkale) bağlı Kemer Köyü sınırları içinde Parion Antik Kenti yer alır. Boğazın Anadolu kısmının Marmara Denizi’ne doğru açılan bölümünde bulunan antik kentte Roma dönemine ait bir villada kalorifer sistemi olduğu tespit edildi.
Yaklaşık 2.000 yıllık geçmişe sahip olan villanın günümüz kalorifer tesisatına benzeyen bir sistemle ısıtıldığı tespit edildi. Toprak borularla ısıyı dağıtarak binayı dolaşan ısınma sistemine zengin Romalıların Hristiyanlığın başlangıç döneminden bu yana kullandıkları biliniyordu. ‘Hipokaust’ adı verilen bu sistem, zemine inşa edilen bir fırın marifetiyle işlemekteydi. Fırının üretmiş olduğu sıcak hava sütunlardan oluşan kanallara aktarılıyor ve bir baca yardımıyla evin duvarların aktarılıyordu. Halka açık hamamların ısıtılmasında kullanılan bu mantık ile soğuk günlerde evlerin ısıtılması mümkün olsa da; bu Roma icadı 5. yüzyılda İmparatorluk yıkıldığında unutulmuştur. Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra, Avrupa’da, neredeyse bin yıldır kullanılan ısıtma sistemi daha ilkel şöminelere döndü.
Klasik dönemin en önemli mimari eserlerinden sayılan Louvre’nin de bir odasında 1642 yılında kullanılmış olan sistemden, sıcak havanın devamlı dolaştırılmasıyla havanın bozulmasına yol açtığı gerekçesiyle vazgeçildi.
Modern kalorifer sistemi
1600’lü yılların sonunda buhar enerjisinin bulunmasından kısa süre sonra vazgeçildi. Sıcak hava dolaşan borulara artık buhar veriliyordu. Havagazı ve akaryakıtta yaşanan gelişmelerden sonra kalorifer yaygınlaştı. İngiliz yazar Hugh Plat, 1594’te bir sera için buharla çalışan merkezi ısıtma tasarladı.
Latince, ısı anlamında kullanılan ‘calor’ ve taşıyıcı anlamındaki ‘ferre’ sözcüklerinden türetilen ‘calorifére’ kelimesi 1807’den beri kullanımdadır. Türkçe’de ise kullanımı biraz daha farklı. Kalorifer, sıcak havayı üreten tesisatın adı olarak kullanılıyor. Yaygın kullanımında ‘petek’ olarak bilinen radyatöre ( radiateur ) de kalorifer deniyor.
Yapımına 1685 yılında Doğu Beyazıt’taki İshak Paşa Sarayı, 7.600 metrekarelik bir sahada inşa edilen ve 99 yıllık bir inşaat sonucu bitirilen bir saray olup; dünyada kalorifer tesisatı döşenen ilk saray olma ünvanına sahiptir.
İlk sıcak su kalorifer sistemleri Rusya’da Saint Petersburg’daki Büyük Peter’in Yaz Sarayının (1710-1714) merkezi ısıtması için kullanıldı. İlk kaloriferlerde, çok büyük borulara ihtiyaç duyan alçak basınçlı su sistemlerini kullanmıştı. Bu eksikliği gideren ilk modern sıcak su merkezi ısıtma sistemlerinden biri, 1830’lu yıllarda Londra’da Angier March Perkins tarafından kuruldu. İngiliz Bankası’nın Başkanı John Horley “buhar ısıtmalı sistemle çalışan kaloriferi” konutlarda ilk kullanan kişi olarak dünya tarihine geçmiştir.
Petek – Radyatörün İcadı
St. Petersburg’da yaşayan Prusya doğumlu bir Rus işadamı olan Franz San Galli, modern merkezi ısıtmanın son şekillendirilmesinde önemli bir adım olan 1855 ve 1857 arasında radyatörü yani kalorifer peteğini icat etti. Viktorya döküm radyatör, 19. yüzyılın sonuna kadar yaygınlaştı ve Amerikalı Radyatör şirketleri, ABD ve Avrupa’daki düşük maliyetli radyatör pazarını genişletti.
Günümüzde kömürle çalışan kalorifer sistemleri yerini doğalgaza bırakmaya başlamıştır. Temelde aynı çalışma prensibine sahiptir. Suyu ısıtmak için kalorifer kazanı yerine doğalgaz kombileri kullanılmaktadır.