Ampulü kim buldu

Ampulü kim icat etti. Ampulün icadı ile ilgili üç kişiden bahsetmek gerekiyor. Hiram Maxim, Thomas Edison ve Joseph Swan. Herhalde tarih boyunca bu kadar işe yarar bir icat düşünülemez. Elektrik ampulünün icadı ve ticari olarak üretimi, Atlantik’in iki yakasında, aynı zaman dilimleri içerisinde, fakat ayrı yerlerde başlatıldı. ABD’nin New Jersey eyaleti, Menlo Park kentinde Thomas Edison, Newyork’ta Hiram Maxim ve İngiltere’nin Newcastle kentinden Joseph Swan, hemen hemen aynı günlerde ampul üretimine başladılar.

Bu konuda tüm kişilerin öncelik iddiaları olduğundan, olaya tarihi bir yaklaşımda bulunmak yararlı olacaktır.

Hiram Maxim

Hiram Stevens Maxim ampulün icadı ile ilgili ilk başarılı çalışmaları yaptı. Hatta, 1870’lerin sonlarında New York’da Equitable Life Building binasına kendisinin icat ettiği ilk elektrik ampullerini taktı. Bununla birlikte, ampulü ilk icat eden kişinin kendisi olduğunu iddia ederek, Thomas Edison’la uzun süren patent anlaşmazlıkları ve davaları sürdü. Maxim akkor flamanlı ampulü ilk kendisinin bulduğunu, fakat Edison’un patent kanununu daha bilmesi sayesinde ilk patenti onun aldığını söylemiştir. Maxim, bir çalışanının Ampul icadı ile ilgili yanlışlıkla kendi adına patent başvurusu yaptığını anlattı. Edison’un bu paten başvurusundaki açıklamaların hatalı olduğunu kanıtlayarak buluşun kamusal mülkiyet haline gelmesini sağladığını belirtti. Ampulün kamusal icat olmasını sağlayan Edison, Ampulün gerçek mucidi Hiram Maxim’e herhangi bir hak ödemeden üretime geçti.

Thomas Edison

Thomas Alva Edison, deneylerine 1878 yılı Eylül ayında başladı. 12 aydan biraz daha uzun bir süre sonra, ilk doyurucu sonucu elde etti. Bir süre yanan ilk Edison ampulü, Model no. 9‘dur. Bu ampulün içinde karbonize edilmiş pamuk filament vardı. 21 Ekim 1879 günü, Edison defterine şu notu düştü: “9 numara gündüz 1.30’dan gece 03.00’e kadar yandı. Yani tam 13.5 saat. Daha sonra da bîr saat kadar pırpır etti. Sonunda camı patladı ve dağıldı.” Ampulün patenti 1 Kasım 1879 günü alınmıştı. Ama çok geçmeden Edison’un filament olarak kullandığı karbonize edilmiş dikiş ipliğinin sürekli yanmak için uygun olmadığı görüldü. 1880’in başlarında Edison, filament olarak karbonize edilmiş kağıt kullanmaya başladı. Bunlardan daha iyi sonuç alınca, Ekim ayında seri üretime geçti.

Joseph Swan

Sir Joseph Swan, elektrik ampulünü ilk kez, 18 Aralık 1878’de, Newcastle’da Tyne Derneği’nde yaptı. Konuşması sırasında dinleyicilerine gösterdiği ampul, daha önce laboratuvarda yapılan deneyde fazla akım verildiği için yandığından, kendisini dinleyenler, ampulün nasıl ışık verdiğini göremediler.

18 Ocak 1879’da Sunderland’de verdiği ikinci konferansta, daha önceki ampulün aynısını dinleyicilerine ışık verirken gösterdi. Gerçi bu gösteri Edison’un ilk başarılı laboratuvar denemesinden 10 ay önce yapılmıştı ama, bu deneme pazarlanabilir elektrik ampulü ile gelişmelerin ilk aşamalarından biri olmaktan daha büyük bir iddia taşıyamaz. Ancak 1880’lerin başlarında Swan de, tıpkı Edison gibi, karbonize edilmiş pamuk ipliğinden filament kullanarak bir ampul yaptı. Ne var ki, onun ampulü, Edison’unkinden biraz daha uzun ömürlüydü. 27 Kasım 1880’de buluşunun patentini aldı ve hemen ardından Swan ampullerinin üretimi başladı.

Ticari amaçla ilk üretilen ampuller, 1 Ekim 1880 günü Menlo Park’taki “Edison Lamp Works” adlı tesislerde yapıldı. Her ampul, üretim sırasında 200 ayrı işlemden geçiyordu. Üretim tamamen el emeğine dayalıydı ve bu nedenlerden dolayı perakende satış fiyatı da oldukça yüksekti. Ampullerin tanesi 2.5 dolardan piyasaya sunuldu. Zamanla talep arttı ve fiyatlar da düştü.