Gaspard Monge (9 Mayıs 1746 – 28 Temmuz 1818), matematikçi ve bilim adamıdır. Tasarım Geometri’nin (teknik çizimin matematiksel temeli) mucidi ve kurucusu ve diferansiyel geometrinin babası kabul edilmektedir. 19. yüzyılda Fransa’da yaşamıştır.
Gaspard Monge hayatı
9 Mayıs 1746 tarihinde Fransa’nın Cote-d’or eyaleti, Beaune kasabasında doğdu. Babası Jacques Monge bir seyyar satıcıydı. Fakir bir ailenin çocuğu olan Monge, yardımseverlerin katkıları sayesinde eğitim aldı.
Beaune’deki Oratorians kolejinde ilk eğitimini aldı. 1762’de Lyon’da Collège de la Trinite’ye gitti, burada okumaya başladıktan bir yıl sonra, sadece on yedi yaşında iken fizik öğretmeni oldu. 1764’te eğitimini tamamladıktan sonra Beaune’ye geri döndü ve kasabanın geniş çaplı bir planını hazırladı. Planı yaparken gözlem metodları ve gerekli araçları icat etti. Plan kasaba yönetimine sunuldu.
Kasabanın belediyesinde görev yapan mühendislerden biri, Mézières askeri bir okul olan Ecole Royale du Génie’nin okul komutanına Monge’a teknik ressam olarak bir iş vermesi için tavsiye mektubu yazdı. Burada el becerisi çok takdir gördü fakat matematiksel becerileri pek göz önüne alınmadı.
Teknoloji mühendisi ve tarihçi L. T. C. Rolt, Monge’yı mühendislik çizimi icat eden insan olarak nitelemektedir.
1766 yılında École Royale’de matematik profesörü olan Charles Bossut ile temasa geçti ve onun yanında matematik okutmanı olarak çalışmaya başladı. Bossut, École Royale du Génie’den ayrıldıktan sonra, Ocak 1769’da yerine geçti ve 1770’de deneysel fizik bölüne öğretim görevlisi olarak atandı. 1777’de Monge, bir demirhane sahibi olan Cathérine Huart ile evlendi. Bu evlilik Monge’yu metalurjiye ilgi duymaya yönlendirdi.
1780 de Louvre’de hidrodinamik dersleri vermek üzere Turgot tarafından Paris’e çağrıldı. 1780’de Fransız Bilimler Akademisine üye oldu. 1783 te de Donanmaya girdi. 1786’da Traité élémentaire de la statique’yi yazdı ve yayınladı.
Fransız Devrimi, Monge kariyerinin seyrini tamamen değiştirdi. Devrimin güçlü bir destekleyicisiydi ve 1792’de Yasama Meclisi ve Yürütme Konseyi tarafından, Deniz Bakanlığı görevine getirildi. 10 Ağustos 1792’den 10 Nisan 1793’e kadar bu görevde bulundu. Kamu Güvenliği Komitesi, akademisyenlere cumhuriyetin korunmasına yardımcı olmaları için bir çağrı yaptı. Bu çağrıya uyarak, “Le l’Art de Fabriquer Les canons ve Avis aux ” adlı (Demir Çelik yapımında çalışan işçiler için Silah Yapma Sanatı) eserini yazdı.
1795 yılında Ecole Normale’nin kurulmasına büyük katkıda bulundu ve bu okulda Tasarım Geometri dersi okuttu. Bir süre sonra da, Ecole Polytechnique’i kurdu ve burada “Yüzeyler Teorisi” üzerine dersler verdi. Tasarı Geometrinin (Deskriftif) kurucusu olarak büyük matematikçiler arasında yer aldı. Analizin geometrik uygulamaları üzerinde de araştırmalar yaptı.
Mayıs 1796’dan Ekim 1797’ye kadar Monge, İtalya’da bulundu. Oradayken Napolyon Bonapart ile dost oldu. 1798’de kısa ömürlü Roma Cumhuriyeti’nin kuruluşunda görev almak üzere tekrar İtalya’ya gönderildi. İtalya’da görevlendirildiği sırada, Mısır!da bir enstitü kurulmasına karar verdiler ve orada görev alacak bilim adamlarını seçti. Fransa’ya döndükten sonra, École Polytechnique’in Direktörü olarak atandı. Daha Napolyon Bonapart’la birlikte, Mısır seferine katılarak, Mısır Kahire’de kurulan Institut d’Égypte (Mısır Bilim ve Sanat Enstitüsü)’i başkan sıfatıyla idare etti. Mısır Peluse Harabelerinde yapılan kazıları ve bilimsel araştırmaları yürüttü ve Mısır Enstitüsü başkanlığına tayin edildi. 1798’de Fransa’ya dönünce, Ecole Poltechnique’deki derslerine yeniden başladı.
1806-1807 yıllarında, imparatorluk döneminde senatör oldu ve kendisine peluse Comte’i onuru verildi. Sonra Napolyon’un düşüşüyle ve krallık rejiminin yeniden kurulmasıyla bütün resmi ve akademik görevleriyle birlikte bu unvanı da elinden alındı, enstitü üyeliğine de son verildi. Özellikle Politeknik Okulundaki kürsüsünün de elinden alınmasına son derece üzülerek, ruhi bunalım içine düştü ve bu sarsıntı ona çok ağır geldi.
Monge, 28 Temmuz 1818’de Paris’te öldü. Cenazesi önce Paris’teki Le Père Lachaise Mezarlığında bir türbe içine kondu ve daha sonra Paris’teki Panthéon’a nakledildi. Heykeli 1849’da doğduğu yer olan Beaune’de dikildi. Monge’nin adı Eyfel Kulesi’nin tabanında yazılı 72 isminden biridir.
Eserleri ve Çalışmaları
Monge’ın çalışmaları; 19. yüzyılda, geometri ile ilgili yeni gelişmelere yol açmıştır. Mühendis ve matematikçi olarak; özellikle, matematiğin pratik uygulamaları üzerine çalıştı. Matematik araştırmalarını hem geometri, hem de analitik açıdan yönlendirmiştir.
Monge’nin matematikle ilgili çalışmalarını aşağıdaki gibi özetleyerek belirtmek mümkündür.
Mimarlık planı ilkelerini bilimsel bir uygulama alanı olarak, bazı cisim problemlerini çözerken, daha 1768 de düşündüğü Tasarı Geometriyi (Deskriftif) kurmuş ve sistemleştirmiştir.
1800 de yayımladığı mühendislik ve inceleme kitabında, mühendislik ve mimarlık sanatının uygulamalarından başka, bu yeni bilimin, saf geometri için metot kaynağı olduğunu, bazı elemanların sanal olması halinde bile bu metotların geçerli olacağını gösterdi.
Daha önce açıklanması hükümet tarafından (milli savunma gerekçesiyle) yasaklandığı için, ancak 1800’lerde yayınlanma imkanına kavuştuğu bu yeni “geometrik uygulamalı” metodu içeren eseri Tasarı geometri kitabnın, geometri öğretim programlarına göre hazırlanmış kitaplardan temelde hiç bir farkı yoktur. İki projeksiyon (irtisam) düzlemi vardır, gölge çizgileri belirlidir ve kotlu geometri bölümüne de yer vermiştir.
Analitik geometri üzerinde çalışmalarıyla, bu matematik dalının da sistemleştirilmesine büyük katkıları olmuştur.
Üç boyutlu analitik geometri ile ilgili en önemli teorileri de Monge’a borçluyuz. 1805 de yayınlanan “Cebirin Geometriye Uygulanması” adlı kitabında, bu konudaki çalışma ve araştırmalarını toplayarak açıklamıştır.
Monge’ye göre; Analitik işlemleriyle geometri işlemleri arasında sıkı bir bağlantı vardır. Uzay içinde tasarlanabilen bütün hareketler denklemler halinde yazılabilir. Buna karşılık her bir analitik operasyon (işlem) da geometrik alanda bir hareketle gösterilebilir. Bunun gibi, cebirsel bir özelliğin bir yüzey ailesini belirlemesine mukabil, ortak bir geometrik özelliğe sahip bulunan yüzeyler de, aynı kısmi türevli denklemi tahmin ederler. Cebirsel bir özellik, bir yüzeyler ailesini tanımlar ve buna karşılık ortak geometrik özellikleri olan yüzeyle, kısmi türevli aynı denklemi sağlar. Monge, o zamana kadar anlamsız kabul edilen, tamlık şartını doğrulamayan toplam diferansiyelli denklemlerin geometrik anlamını gösterdi. Monge’un etkisi verdiği dersler sonucu ortaya çıkmıştır.
Diferansiyel Geometriyi’de yine aynı anlayış içinde ilerletmiştir. Monge, bunlardan başka, integral alınabilme şartını tatmin etmeyen ve o zamana kadar herhangi bir anlamdan yoksun oldukları kabul edilen “Total Diferansiyelli denklemlerin” de geometrik anlamlarını belirlemiştir.
Monge; Descartes ve Euler gibi eski dönem matematikçilerinin izleyicisi olduğu gibi, yeni bir ekol kurucusu olarak da, birçok 19. ve 20. yy. matematikçileri de onu izlemiştir. Bu matematikçiler arasında özellikle Charles, Dupin’i, Lazara Cartnot’u, Ponsolet’yi ve matematik tarihi ile ilgili eserleri dolayısıyla geniş bir ün kazanmış olan Charles’i belirtmek gerekir.