Yapboz yada Puzzle günümüzde milyonlarca hayranı ve bağımlısı olan bir bulmaca ve oyun çeşididir. 1763 yılında Londra’da, “Liberal ve Kibar Bilimlerle Sanatların Efendileri ve Profesörlerince Saygıdeğer Baylar İçin Hazırlanmış Kılavuz” adlı bir kitap yayınlandı. Bu kitabın bir bölümünde, coğrafya öğrenimini kolaylaştırmak için, bir haritayı tahtadan küçük parçalara bölen John Spilsbury‘den de söz ediliyordu.
Küçük tahta parçalarından oluşan bu harita, aynı zamanda dünyanın ilk parçalı bulmacasıydı. Parçalan doğru olarak bir araya getirildiğinde İngiltere ve Galler’i gösteren bu haritayı, John Spilsbury, 1767 yılında, renkli olarak bastırttı. Orijinali halen Hannas koleksiyonunda bulunan bu ilk parçalı bulmacada, her kent, ayrı bir parçayı oluşturuyordu. Spilsbury, daha sonra 30 ayrı harita daha çıkardı. 1782 yılında, Harrow School’a resim öğretmeni olunca bu işi bıraktı.
Spilsbury’nin tüm bulmacaları haritalardan oluşuyordu ama, ilk resimli bulmacalar da aynı yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıktı. Hannas koleksiyonunda bulunan ve 1790’lardan kalan parçalı bulmacalar içinde çok çeşitli tablolar vardır.
Yapboz, parçalardan oluşan bir resim veya fotoğrafın birleştirilmeye çalışılmasına çalışılan bir tür oyuncaktır. Zorlukluklarına, parça sayılarına ve büyüklüklerine göre pek çok yapboz türü bulunur. Yapboz parçalarının genel bir şekli yoktur.
Puzzle üreten birçok marka mevcuttur. Farklı markaların ürünleri az da olsa değişiklik gösterebilir. Parça kesim kalitesi, renklerin canlılığı, bir parçanın başka hiçbir yere oturmaması vb. farklılıklar markadan markaya değişebilir. Zorluk derecesi parça sayısına ve renklere bağlıdır. Örneğin farklı birçok renkten oluşan bir yapbozu tamamlamak siyah beyaz bir puzzledan çok daha kolaydır. Zorluk derecesi ve bitirme zamanı parça sayısı arttıkça artmaktadır. 50, 100, 150, 200, 500, 1000, 1500, 2000, 3000 parçalık puzzlelar piyasada rahatlıkla bulunanlardır.
Bunların dışında 5.000, 10.000, 20.000 ve 24.000 parça yapbozlarda mevcuttur. Bir yapbozu yapmanın en kolay yolu öncelikle çerçevesini oluşturmaktır. İlk yapılması gereken parçaların içinden bir kenarı düz olan parçaları ayırıp birleştirerek çerçeveyi ortaya çıkarmaktır. Çerceve tamamlandığında yapboz bittiğinde ne kadar büyük olacağıda ortaya çıkmış olacaktır. Daha sonraki yöntem birbiriyle yaklaşık aynı olan renkleri bir araya toplamaktır. Bunun için farklı çanaklar kullanılabilir. Tüm parçaların ön yüzleri çevrilerek masaya yatırıldıktan sonra renkleri ayırmak daha kolaydır. En zor kısım ise (varsa) tek renk olan kısımları birleştirmektir. Renkler aynı olduğundan ayırmak mümkün olmayacağından tek tek parçaların denenmesi gerekir. Bunun içinse yöntem parçaları 10×10 (10×8, 10×11 vs. de olabilir) kare oluşturacak şekilde dizip parçaları tek tek sıra ile denemektir. 10’lu sıralar halinde dizili olduklarından kaç parça kaldığını kolayca saymak mümkündür.