Teleskobu icat eden ilk kişi kimdi? Astronomide en vazgeçilmez araçlardan biri olan teleskopun mucidi tam olarak bilinmemesine rağmen, onu tasarlayıp inşa eden ilk kişi olduğuna inanılan Hans Lippershey’ın hayatına bir göz atalım.
Teleskop fikrinin arkasındaki adam
Hans Lippershey, Almanya’nın Wesel kentinde 1570’te doğdu, ancak hayatının ilk yılları hakkında çok az şey biliniyor. Middleburg’a (şimdi Hollanda’da bir kasabaya) taşındı ve 1594’te evlendi. Burada gözlük ustası ve mercek üreticisi oldu ve gözlük ticaretine başladı. Gözlük alıp satmanın haricinde yenilikler peşinde koşan bir mucitti. Özellikle, gözlük veya diğer kullanım alanları için çeşitli lensler, mercekler yapma yöntemlerini deneyen bir tamirciydi. 1500’lerin sonunda, uzaktaki nesnelerin görüntüsünü büyütmek için mercekleri arka arkaya koymaya başladı.
Tarihi kayıtlardan, Lippershey’in bu şekilde bir çift lens kullanan ilk kişi olduğu anlaşılıyor. Bununla birlikte, ham teleskoplar ve dürbünler oluşturmak için lensleri bir araya getirme konusunda ilk deney yapan kişi değildi elbette. Çocukların uzakta bulunan nesneleri daha büyük görmek için atölyesinde bulunan kusurlu lenslerle oynadığını anlatan bir hikaye bulunmaktadır. Çocukların oyuncakları ile oynamasını izledikten sonra bu konuda daha fazla deney yapmak için ona ilham kaynağı olduğu söylenmektedir. Mercekleri tutturmakmak için bir borunun iki ucuna yuvalar yaptı ve boru içindeki yerleşimlerini ayarladı. Aynı bölgede yaşayan Jacob Metius ve Zacharias Janssen gibi diğer gözlükçüler, daha sonra teleskopu icat ettiklerini iddia etmişlerse de, optik tekniği ve uygulamayı mükemmelleştirmek için daha fazla çalışan Lippershey oldu.
En eski teleskobu, gözlemcinin uzaktaki nesnelere bakabilmesi için boru içerisine yerleştirilen iki lensten oluşuyordu. Bu alete “Kijker” yani “Bakıcı” adını verdi. Bu buluş, ardından tek gözlü dürbünlerin ve diğer büyütme cihazlarının geliştirilmesine yol açmıştır. Bugün bu cihaz “kırılma” teleskopu olarak bilinen ilk versiyon oldu. Günümüzde kamera ve fotoğraf makinesi merceklerinde buna yakın bir mercek düzenlemesi kullanılmaktadır.
Patent Başvurusu
Sonunda, 1608 yılında Lippershey, Hollanda hükümetine icadı ile ilgili bir patent başvurusunda bulundu. Ne yazık ki, patent talebi reddedildi. Hükümet “Bakıcı” nın çok basit bir fikir olduğunu ve bir sır olarak saklanamayacağını düşündü. Ancak, Hollanda hükümeti için birkaç binoküler teleskop yaratması istendi ve çalışması için para ile ödüllendirildi. İcadı, ilk başta “teleskop” olarak adlandırılmadı; bunun yerine, insanlar “Hollanda Yansıtıcı Camı” olarak adlandırdılar.
Teleskop kelimesi bir teolog olan Giovanni Demisiani, ilk önce “uzak” anlamındaki (telos) ve “görmek, bakmak” anlamına gelen (skopein) Yunan sözcüklerinden “Teleskop” kelimesini ortaya attı.
Teleskop fikri tüm Avrupa’ya yayıldı
Lippershey’nin patent başvurusu yayınlandıktan sonra, Avrupa’daki insanlar teleskop çalışmaları hakkında bilgi sahibi oldular ve aletin kendi versiyonlarını yapmak için uğraşmaya başladılar. Bunlar rasında en ünlüsü İtalyan bilim adamı Galileo Galilei idi. Cihazı öğrendikten sonra, Galileo yakınlaştırma oranını 20 katına çıkarabilen kendi teleskopunu inşa etmeye başladı. Galileo, teleskopun bu geliştirilmiş versiyonunu kullanarak Ay’daki dağları ve kraterleri görebildi, Samanyolu’nu gördü. Yıldızların ve Jüpiter’in en büyük dört uydusunu (bugün “Galileans” olarak adlandırılan) keşfetti.
Lippershey optik ile çalışmalarına devam etti ve sonunda çok küçük şeylerin daha büyük görünmesini sağlamak için lensler kullanan bileşik mikroskobu icat etti. Bununla birlikte, mikroskopun, benzer optik cihazlar yapan diğer Hollandalı gözlükçü Zacharias Janssen tarafından icat edilmiş olduğu konusunda kuvvetli argümanlar bulunmaktadır. Ancak, kayıtlar çok azdır, bu yüzden ilk önce fikri kimin bulduğunu bilmek zordur.
Lippershey’in Mirası
Hans Lippershey (adı da bazen “Lipperhey” olarak da telaffuz edilir) 1600 yılında, Galileo’nun teleskop kullanılan devrimsel gözlemlerinden birkaç yıl sonra Hollanda’da öldü. Ay’da bir kratere ve yanı sıra asteroid 31338 Lipperhey olarak adı veridi. Ek olarak, yeni keşfedilen bir dış gezegende onun adını taşımaktadır.
Bugün, onun orijinal eseri sayesinde, dünya çapında ve yörüngede çok çeşitli teleskoplar kullanılıyor. Bugün çoğu teleskop, bir nesneyi yansıtan ışığı kullanan aynalı reflektörlerdir. Günümüzde ev tipi teleskoplarda, görüşü daha da iyileştirmek için Lippershey yöntemi halen yardımcı olmaya devam ediyor.