Müslüman bilim adamları arasında en çok tanınanlardan biri olan İbn-i Heysem, (Hasan İbn el-Haytham veya Alhazen) M.Ö. 965 – M.Ö. 1040 yaşamış olan Arap bilim adamıdır. İslami Altın Çağ’ın matematikçi, astronomu ve fizikçisidir. Bazıları tarafından “modern optiğin babası” olarak kabul edilir. Özellikle optik ve görsel algı ilkelerine önemli katkılarda bulunmuş, en etkili eseri Kitāb al-Manāẓir (“Optikler Kitabı”) dır. Latince baskısı 1011–1021 yılları arasında yazılmıştır. Bir polymat (Hezârfen) dır ve aynı zamanda felsefe, teoloji ve tıp üzerine de eserler yazmıştır.
İbn-i Heysem, ışığın bir nesneye sıçradığı ve sonra kişinin gözlerine yönlendirildiği zaman görüntünün ortaya çıktığını ilk açıklayan kişiydi. Ayrıca, bir hipotezin, onaylanabilir prosedürlere veya matematiksel kanıtlara dayanan deneylerle kanıtlanması gerektiği kavramının ilk savunucusu olmuştur; bu nedenle Rönesans bilim adamlarından beş yüzyıl önce bilimsel yöntemi ortaya koymuş ve anlatmaya çalışmıştır.
İbn-i Heysem’in Hayatı
İbn-i Heysem Basra’da doğdu, üretken döneminin çoğunu Kahire’nin Fatimid kentinde geçirdi ve geçimini çeşitli bilimsel tezler ve soylu arap ailelerinin çocuklarına özel öğretmenlik yaparak kazandı. İbn-i Heysem’e, doğum yerinden dolayı al-Baṣrī (Basra’lı) ya da El-Miṣrī (Mısır’lı) da denmektedir.
Orta Avrupa’da, İbn-i Heysem; Ptolemaeus Secundus (“İkinci Ptolemy”) ve modern fizik biliminin yolunu açan kişi olduğu için The Physicist “Fizikçi” olarak anılmakta ve onurlandırılmaktadır.
İbn-i Heysem M.Ö. 965 yılında, Basra, Irak’ta, Buyid Emirliği’nde dünyaya geldi. Basra’da vezirlik görevinde bulundu ve uygulamalı matematik bilgisi sayesinde ün yaptı. Nil nehrinin taşmasını kontrol altına alabileceğini iddia etti ve Aswan’da bir hidrolik proje gerçekleştirmek için Fatimid Halifesi el-Hakim tarafından Mısır’a davet edildi. Ancak projesinin uygulanabilirliğini kabul ettirmekte başarılı olamadı ve Kahire’ye geri döndü. Kahire’ye döndükten sonra idari bir göreve getirildi. Bu idari görevinde başarılı olamadığı nedeniyle Halife Al-Hakim tarafından cezalandırıldı ve tüm malvarlığına el konuldu. 1022’de halifenin ölümünden sonra el konulan eşyaları ona iade edildi. Söylentiye göre Heysem’in bu olaydan sonra cinnet geçirdiği ve bu dönemde ev hapsinde tutulur. Ev hapsinde olduğu süre boyunca Optik Kitabını yazdı. İbn-i Heysem, El-Ezher Üniversitesi’nin bulunduğu semtte kitabının geliri ile ölümüne kadar Kahire’de yaşamaya devam etti.
Öğrencileri arasında Sorkhab (Sohrab), Semnan’dan bir Pers ve bir Mısır prensi olan Ebu el-Wafa Mubaşir ibn Fatek bulunmaktadır.
Kitab al-Manazir (Optik Kitabı)
İbn-i Heysem’in en ünlü eseri, 1011’den 1021’e kadar yazılmış olan yedi ciltlik Kitab al-Manazir (Optik Kitabı) eseridir.
Optik Kitabı, 12nci yüzyılın sonunda ve 13. yüzyılın başlarında adı bilinmeyen bir bilim adamı tarafından Latince’ye çevrildi. 1572’de Friedrich Risner tarafından “Optik Alıntılar: Arap Alhazeni’nin yedi kitabı, ilk baskı: Alacakaranlık ve bulutların ilerlemesi ile ilgili” adıyla basılmıştır.
Bu çalışma Orta Çağ döneminde büyük bir ün kazandı. İbn-i Heysem tarafından geometrik konularda yapılan çalışmalar, 1834 yılında Paris’te E. A. Sedillot tarafından keşfedildi. A. Mark Smith tarafından İbn-i Heysem’e ait 18 tam veya neredeyse tamamlanmış el yazması, 14 farklı yerde bulunan 5 parçadan oluşan el yazmaları bir araya getirildi. Bunların bir kısmı Oxford’daki Bodleian Kütüphanesi’nde ve bir kısmı ise Bruges kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.