İlk Kitap

Dünyada ilk kitap nerede, ne zaman yazıldı ve basıldı?

Kitapların tarihi, yazı, tabletler, parşömen ve papirüs tabakaları sonrasında kağıt ve matbaa gibi çeşitli icatlar ile başlamıştır. Teknolojinin gelişmesi ile e-kitaplar sesli kitaplar ortaya çıkmıştır. En baştan başlayalım. Şimdiye kadar yazılmış ilk kitap hangisi, nerede ve kaç yılında yazıldı merak ediyor musunuz?

Yazının icadı ile ortaya çıkan ilk yazılı dil, arkaik çivi yazısıydı. Eski Sümer uygarlığının erken dönemlerinde M.Ö. 3400 civarında, “Dicle ile Fırat Nehirleri arasındaki bölgede, şu anda Irak’ta olduğu sanılmaktadır” ortaya çıktı. Piktografik bir dildi ve bu yazı kil tabletler üzerine yazılıyordu. Daha çok ticari ve idari listeler tutuluyordu.

Gılgamış Destanı

Bilinen ilk yazılı hikaye, Gılgamış Destanıdır. M.Ö. 2700-2500 yılları arasında bir süre hüküm sürdüğüne inanılan Sümer kenti Uruk hükümdarı Gilgamesh’in mitolojik hikayesinii anlatmaktadır.

Hikayenin bazı bölümleri vardır. Bilinen en eskiler MÖ 2100 civarına aittir. Ancak bazı sümerologlar, bunların daha önceki Sümer metinlerinin transkripsiyonları olabileceğine inanıyorlar. Entegre versiyonlar MÖ 2000-1700 yılları arasında bulunmuştur. En eksiksiz “standart” versiyonu ise MÖ 1500 – 1200 yılları arasında 12 kil tablete yazılmıştır. Helen öncesi antik dünyanın en büyük ve ilk kütüphane olan Ninova Asur Kralı Ashurbanipal kütüphanesine ait kalıntılarda bulunmuştur. Şu anda bu kil tabletler İngiltere’de Londra’da British Museum’da sergilenmektedir.

Papirüs Kitaplar

Papirüs’ün İlk Hanedanlık kadar erken bir tarihte kullanılmış olabileceği öne sürülse de, M.Ö. 2400’lere dayanan, Beşinci Hanedanlığın Kralı Neferirkare Kakai’nin sözlerinin yazılı olduğu en eski Papirüs ruloları bulunmuştur.

Papirüs kitapları, toplam 10 metre veya daha uzun rulolar biçimindeydi. III. Ramses’in Saltanatı gibi tarihi bazı kitaplar 40 metre uzunluğundaydı. Birçok papirüs metni, duaların ve kutsal metinlerin (M.Ö 2. binyıldan itibaren Ölüler Kitabı gibi) yer aldığı kitaplardı ve mısır mezarlarda bulundu.

Parşömen Kitaplar

Parşömen aşamalı olarak papirüsün yerini aldı. Efsane buluş, “parşömen” Pergamon kralı Eumenes II’nin himayesi altında icat edilmiştir. Parşömen, adını Pergamon (Bergama) kentinden alır ve burada mükemmelleştirildiği bilinmektedir. Pergamon’da (İskenderiye Kütüphanesi’ne rakip olan) büyük bir kütüphane kuruldu.

M.Ö. 5. yüzyılda yaşamış olan Yunan tarihçisi Herodotus (Batı kültüründe “Tarihin Babası” olarak kabul edilir), derilerin o dönemde yaygın olarak yazı için kullanıldığını anlatmıştır. Parşömen üretimi M.Ö. 3. yüzyılda başladı. Hayvanların (koyun, sığır, eşek, antilop vb.) derileri kullanılarak yapılan parşömenin korunması daha kolay dı, daha katıydı ve üzerine yazılanlar silinebiliyordu. Malzemenin nadirliği ve bir doküman üretmek için gereken zaman nedeniyle çok pahalı bir kağıt türüydü.

Basılı İlk Kağıt Kitap

M.Ö. 2. yüzyıldan önce Çin’de kağıt icat edilene kadar yazılar kemik, kabuk, tahta ve ipek üzerine yazılmıştır. Böğürtlen çalısının kabuğunu kullanarak kağıdı icat eden Ts’ai Lun’dan sonra metinler tahta blok baskı yöntemi ile çoğaltıldı; Budist metinlerin yayılması, büyük ölçekli üretimin ana itici gücü oldu. Kitabın formatı, katlanmış akordeon stilinde idi.

Bilinen kesin bir tarih olmamasına rağmen, MS 618 – 907 yılları arasında Tang Hanedanlığı döneminde ilk kitap baskısı Çin’de başlamıştır. En eski basılı kitap, Diamond Sutra’nın bir eseridir ve Tang Hanedanlığı döneminde MS 868’e kadar uzanır. Diamond Sutra, tahta blok baskısı yöntemi ile basılmıştır ve bu baskı tipi, kitap baskısının en erken aşamalarında el yazısıyla yazılmış metinlerin çoğaltılması için ortak bir süreç olmuştur.

Tahta blok baskının yapıldığı titiz ve zaman alıcı süreçten dolayı, baskı tarihinin önemli bir parçası olan Bi Sheng, hareketli tip baskı sürecini icat etti (MS 1041-1048). Bi Sheng, yazılı metnin, seramik veya kil malzemeden yapılmış biçimlendirilmiş karakter tipleri kullanılarak kopyalanabileceği bir baskı süreci geliştirdi. Hareketli tip baskı yöntemi daha sonra Johannes Gutenberg tarafından geliştirildi.

1377 de hareketli tip baskı kullanılarak basılan ilk kitap Jikji aslı kitap olarak biliniyor. Koryo tarafından basılmıştır.

Gutenberg Matbaası

Asya’da kullanılan hareketli tip sistemden geliştirdiği bilinen ilk hareketli tip baskı sistemi, Alman bir kuyumcu Johannes Gutenberg tarafından tarafından geliştirildi.

Madeni paralar ve kalıplar için zımba kesme tekniğine aşina olan Johannes, el kalıpları adı verilen bir cihaz kullanarak matrislerden döküm harflerinin metal hareketli tipte bir sistemini geliştirdi. Matrisin kendisi, Johannes tarafından keşfedilen bir kurşun alaşımından (tip metal olarak bilinir) üretildi. Bu alaşım, sonunda tipografi ve yazı tiplerine yol açan daha dayanıklı ve tekdüze baskıların gelişmesini sağladı.

El kalıbı, ortalama kitabın basılması için gerekli olan büyük miktarlarda ucuz kopyalarını üretmenin ilk pratik yöntemiydi. Bu, bilginin yazılması ve yazdırılmasında devrim yaratan ve doğrudan baskı makinesi kullanılan gerçekten anıtsal bir buluş olarak görülüyor.

Matbba modern dönemin en önemli olayı olarak kabul edilir ve Rönesans, Reform ve Bilimsel Devrimin gelişmesinde kilit rol oynar ve aynı zamanda kitlelere bir öğrenme aracı yayar ve modernitenin temelini oluşturur. Pratik olarak tüm hareketli tip baskılar, Gutenberg’in ikinci binyılın en önemli icadı olarak kabul edilen metal alaşımlı hareketli tipten türetilmiştir.

Gutenberg İncil’i Gutenberg’in yeni hareketli tip matbaa baskısı ile basılan ilk kitap oldu. Gutenberg İncili, batı dünyasında ikonik bir statüye sahiptir ve yüksek sanatsal ve estetik nitelikleri nedeniyle çok değerlidir. Halihazırda var olan 21 tam kopya olduğu düşünülüyor ve satışa çıkmaları halinde dünyanın en pahalı kitapları olarak kabul ediliyorlar.