Buzdolabını kim icat etti?
Soğutma işlemi ortamda bulunan ısıyı uzaklaştırarak ortamda soğuk hava koşullarının sağlanması işlemidir. Özellikle gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesine yönelik gıda ve diğer bozulabilir maddeleri korumak için kullanılır. Bakterilerin büyümesi düşük sıcaklıklarda yavaşladığı için soğutma işlemi oldukça önemlidir.
Uluslararası Soğutma Dergisi’nin 2015 tarihli bir makalesine göre, günümüzde soğutma ve iklimlendirme talebi dünya çapında enerji tüketiminin yaklaşık yüzde 20’sini kapsamaktadır.
Gıdaları soğutma ile saklama yöntemleri binlerce yıldır sürmektedir. M.Ö. 1000 civarında Çinliler kesilmiş buzları saklama yöntemlerini biliyorlardı ve onlardan 500 yıl sonra Mısırlılar ve Hintliler soğuk gecelerde toprak kapların içinde buz yapıyorlar ve saklıyorlardı. Bunu yanında Yunanlılar, Romalılar ve İbraniler gibi diğer medeniyetler, toprağa kazdıkları çukurlarda kar saklamışlardı. 17. yüzyılda Avrupa’nın çeşitli yerlerinde, suda çözünen potasyum nitrat (güherliçe)’ın soğutma koşulları yarattığı ve buz oluşturmak için kullanıldığı tespit edilmiştir. 18. yüzyılda, Avrupalılar kışın buz toplayıp tuzladılar, flanele sardılar ve aylarca yeraltında sakladılar. Bu sayede buz dünyanın dört bir yanındaki diğer yerlere bile gönderilbildi.
Evaporatif (Buharlaşmalı) Soğutma
Mekanik soğutma kavramı, İskoç doktor olan William Cullen’in 1720’lerde, buharlaşmanın bir soğutma etkisi olduğunu gözlemlediğinde başladı. 1748’de fikirlerini etil eteri bir vakum içinde buharlaştırarak gösterdi. Bu ilk suni soğutma girişimiydi.
Amerikalı bir mucit olan Oliver Evans, 1805’te sıvı yerine buhar kullanılan bir soğutma makinesi tasarladı fakat inşa etmedi. 1820’de İngiliz bilim adamı Michael Faraday, soğutma için sıvılaştırılmış amonyak kullandı.
Jacob Perkins
Oliver Evans ile birlikte çalışan Jacob Perkins, 1835 yılında sıvı amonyak kullanarak buhar sıkıştırma döngüsü için bir patent aldı. Bu patenti nedeniyle bazen “buzdolabının babası” olarak adlandırılmaktadır. Jacob Perkins’in buzdolabının görünümü, daha önce yapılan diğer buluşlardan çok daha fazla modern buzdolaplarına benzemektedir.
Bir Amerikalı doktor olan John Gorrie, 1842’de Evans’ın tasarımına benzer bir makine yaptı. Gorrie, buzdolabını kullanarak Florida’daki bir hastanede sarı hummalı hastaların ateşinin düşürülmesinde kullanmak için buz üretmeyi başardı. Gorrie, 1851 yılında yapay olarak buz oluşturma yöntemi için ilk ABD patentini aldı.
Dünyanın dört bir yanındaki diğer mucitler yeni teknolojiler geliştirmeye ve mevcut soğutma tekniklerini geliştirmeye devam etti:
- Fransız bir mühendis olan Ferdinand Carré, 1859 yılında amonyak ve su içeren bir karışım kullanan bir buzdolabı geliştirdi.
- Bir Alman bilim adamı olan Carl von Linde, 1873’te metil eter kullanarak taşınabilir bir kompresör soğutma makinesi icat etti ve 1876’da eterin yerine amonyak kullandı. 1894 yılında, Linde ayrıca büyük miktarlarda hava sıvılaştırmak için yeni yöntemler geliştirdi.
- Amerikalı bir mucit olan Albert T. Marshall, 1899’da ilk mekanik soğutucuyu patentledi.
- Ünlü fizikçi Albert Einstein, 1930’da buzdolabında hiçbir hareketli parça içermeyen çevre dostu bir buzdolabı yaratma düşüncesiyle bir buzdolabının patentini aldı.
Ticari buzdolabının popülaritesi, bira imalathanelerinin çoğalması nedeniyle 19. yüzyıla doğru büyüdü. 1870 yılında Brooklyn, New York’ta bir bira fabrikasında ilk ticari buzdolabı kuruldu. Yüzyılın başında, neredeyse tüm bira fabrikalarında birer buzdolabı vardı.
1900 yılında Chicago’da tanıtılan ve et endüstrisine yönelik ilk buzdolabının tanıtılması ile sektörel genişleme başlamıştı ve yaklaşık 15 yıl sonra neredeyse tüm et tesislerinde buzdolapları kullanılıyordu.
İlk ev tipi buzdolabı General Electric tarafından 1911’de yapıldı. Fransız fizik öğretmeni Marcel Audiffen tarafından tasarlanan buzdolabı tamamen ahşaptan oluşuyordu. 1895 ve 1908’de buzdolabı tasarımları için patentler aldı. İlk buzdolabının maliyeti 1.000 dolardı ve o günlerde fiyatı bir arabanın iki katıydı.
1915 yılında General Electric, Frigidaire‘in habercisi olan Guardian’ı tasarlamaya başladı. Sonraki yıllar Servel ve Kelvinator’un kendi ürünlerini pazarladığı görüldü. Buzdolabının geçmişi 1918’de bazı modellerde otomatik kontrollerin sistemin bir parçası haline geldiği görülmektedir. Bununla birlikte, ilk modellerin dolaptan ayrı yerde bulunan motorları vardı. Buz kutusu ve mekanik parçalar ayrı ayrı kurulmak zorundaydı. 1920 li yılların başında tek bir bütün halinde buzdolapları ortaya çıkmaya başladı.
1920’lerde buzdolaplarının artık evlerde gerekli olduğu görülmüştü ve Amerika’daki evlerinin yüzde 90’ından fazlasında bir buzdolabı bulunuyordu. Bugün ABD Enerji Bakanlığı tarafından yayınlanan 2009 raporuna göre ABD evlerinin yaklaşık yüzde 26’sında birden fazla buzdolabı bulunmaktadır.
1930’lardan itibaren
1930’larda bu aletleri daha sıradan hale getirdi. 1940’larda dondurucular geliştirildi, ancak 1946’ya kadar kitlesel üretim gerçekten gerçekleşti. 1950’ler ve 60’lar çeşitli teknolojik yeniliklere tanık oldu. Bunların arasında buzun otomatik olarak çözülüp üretilmesi vardı.
Bugünkü buzdolapları diğer özelliklerle birlikte geliyor. Bunlar bir elektrik kesintisi uyarısı, soğutulmuş su ve buz, soğutma bölgesi, buz kabini ve kabin silindirleri içerir. Modeller ayrıca, su filtresinin ne zaman değiştirilmesi gerektiğini gösteren cihazlarla birlikte verilir.
Buzdolabının geçmişi basit denemelerle başladı. Değerlerinin bilinmesi zaman almasına karşın, şimdi çoğu evde vazgeçilmez sayılıyor.
Bir buzdolabı nasıl çalışır?
Özel bir metodla çalışan, yiyecek ve içecekleri soğuk tutarak uzun zaman muhâfaza eden dolap. Sun’î soğuk üreticisi. Besinleri soğukta tutmanın, bunların bozulmalarını yavaşlattığı asırlardır bilinir. Soğutma tertibâtlı kamyonlar, vagonlar, gemiler, uçaklar, besinleri uzak mesâfelere tâze olarak ulaştırabilmektedir. Besin işleme fabrikalarında dev soğutucular kullanılmaktadır.
Soğutma ile, buz üretilmekte, havanın elverişli olmadığı yer ve zamanlarda sun’î kar bile yapılabilmektedir. Kısaca, soğutucular hayâtımızın bir parçası olmuştur. Kışın dağlarda, çukurlarda kar biriktirmek, sonra bunu evlerde soğutucu olarak kullanmak devri, modern soğutucular veya bugünkü
adıyla buzdolapları ile kapanmıştır.
Buzdolapları bugün yüz yıl önce buzdolaplarına çok benziyor: SciTech’e göre sıvıları buharlaştırarak. Soğutucu akışkanlar, serinlemek için kullanılan sıvı kimyasallar, düşük sıcaklıklarda buharlaşırlar.
Sıvılar buzdolabında tüpler boyunca itilir ve buharlaşmaya başlar. Sıvılar buharlaştıkça, gazlar ısıyı serbest bırakarak buzdolabının dış tarafındaki bir bobine gittikçe ısıyı yanlarında taşırlar. Gazlar tekrar sıvı hale geldikleri bir kompresöre geri döndürülür ve döngü tekrarlanır.