Küme kavramı, içerisine aldığı nesneler iyi tanımlanırsa matematiksel olarak tanımlı bir kavram haline gelmektedir. İyi tanımlanmamış bir yığın matematiksel anlamda tanımsızdır. Örnek olarak “Hayvanlar Alemi”, “Sınıftaki Kızlar Topluluğu”, “Cebimdeki tüm paralar” cümlelerinde geçen nesneler açık ve belirgin oldukları için her biri birer kümeyi tarif etmektedir.
Georg Ferdinand Ludwig Philipp Cantor
3 Mart 1845 doğumlu, Alman matematikçi Georg Ferdinand Ludwig Philipp Cantor, Kümeler kuramını ortaya koyan bilim adamıdır. Kümeler arasında birebir eşlemenin önemini ortaya koymuş, “sonsuz küme” kavramına matematiksel bir tanım getirmiş ve gerçel sayıların sonsuzluğunun doğal sayıların sonsuzluğundan “daha büyük” olduğunu ispatlamıştır. Ayrıca kardinal sayı ve ordinal sayı kavramlarını ortaya atmış ve bu sayıların aritmetiğini tanımlamıştır. Cantor’un buluşlarının matematik ve felsefede önemli yeri vardır.
Sonsuz Ötesi Sayılar
Cantor’un “sonsuzötesi sayılar” fikri, zamanın matematikçileri tarafından yoğun şekilde eleştirilmiştir. Henri Poincaré, Cantor’un fikirlerini “matematiği istila eden korkunç bir hastalık” olarak nitelendirmiş, Leopold Kronecker ise Cantor’u “şarlatan”lıkla suçlamıştır. Cantor’un 1884’ten hayatının sonuna kadar yaşadığı depresyon nöbetlerinin, kısmen bu saldırılardan kaynaklandığı iddia edilmişse de, nöbetlerin asıl sebebi muhtemelen bipolar bozukluktur.
Günümüzde, Cantor’un fikirleri matematikçilerin büyük çoğunluğu tarafından doğru kabul edilmekte ve matematik tarihinin en önemli paradigma değişimlerinden biri olarak tanınmaktadır. David Hilbert, “Cantor’un yarattığı cennetten bizi kimse kovamayacaktır” diyerek Cantor’un katkılarının önemini vurgulamıştır.
Trigonometrik Seriler
Cantor, Halle Üniversitesi’ndeki meslekdaşı Eduard Heine’nin etkisiyle sayılar kuramından uzaklaşıp analizle ilgilenmeye başladı. 1870’de, bir fonksiyonun birden fazla trigonometrik seri açılımı olamayacağını kanıtlayarak adını duyurdu. Cantor’dan önce, Heine’nin yanı sıra Lejeune Dirichlet, Rudolph Lipschitz ve Bernhard Riemann gibi pek çok matematikçi bu problemle uğraşmış ama sonuca ulaşamamıştı. 1870-72 arasında Cantor trigonometrik serilere ilişkin bir dizi makale yayımladı, ve 1872’de Sıradışı Profesör ünvanını kazandı. Aynı sene yazışmaya başladığı meslekdaşı Richard Dedekind, gerçel sayıları “Dedekind kesitleri” olarak tanımladığı meşhur makalesinde, Cantor’un trigonometrik seri makalelerinden birini referans olarak gösterdi.
Cantor 1873’te rasyonel sayıların doğal sayılarla birebir eşlenebildiğini kanıtladı. Aynı yıl, cebirsel sayıların da sayılabilir olduğunu kanıtladı. 1874’te ise gerçel sayıların tamamının sayılabilir olmadığını gösterdi. Böylece gerçel sayıların çok küçük bir kısmının cebirsel olduğu, neredeyse tamamının aşkın sayılar olduğu ortaya çıktı.
Cantor bundan sonra, boyut sayıları farklı olan kümelerin, birebir eşlenip eşlenemeyeceğini araştırmaya başladı. 1877’de bulduğu sonuç oldukça şaşırtıcıydı: Bir birim uzunluğunda bir doğru parçasının üzerindeki noktalar, p boyutlu uzayın tüm noktalarıyla birebir eşlenebiliyordu. Arkadaşı Dedekind’e bu sonuçtan bahsederken “Je le vois, mais je ne le crois pas!” (“Görüyorum, ama inanmıyorum!”) diye yazdı.
1878’te yazdığı bir makalede, birebir eşleme, sayılabilirlik ve boyut kavramlarına açıklık getirdi.
Kümeler Kuramı’nın Kurucusu
1879 ve 1884 arasında yayımladığı altı makaleyle, kümeler kuramının temellerini attı, “sonsuzötesi” (kardinal ve ordinal) sayılar fikrini anlattı. Bu makaleleri yayımlayan Mathematische Annalen dergisinin editörleri, aslında büyük bir cesaret örneği sergiliyorlardı, çünkü Cantor’un fikirleri, Kronecker’un başını çektiği bir grup nüfuzlu matematikçi tarafından şiddetle eleştiriliyor ve hatalı bir düşünce şekli olarak yorumlanıyordu. Bu kuvvetli muhalefetin farkında olan Cantor, makalelerinde eleştirilere uzun uzun cevap vermeye özen gösteriyordu.
Mayıs 1884’te ilk ağır depresyon nöbetini geçiren Cantor, birkaç hafta içinde kendini toparladıysa da matematiğe dönmek için yeterli özgüveni bulamadığından, felsefe ve edebiyatla ilgilenmeye başladı. Sonsuzluk ve kümeler hakkında kendi geliştirdiği fikirlerin felsefi ve teolojik sonuçlarıyla ilgileniyor, ve bu konuda pek çok filozofla yazışıyordu. Bu yazışmaların bir kısmını 1888’de yayımladı.
Altkümeler, Kardinal ve Ordinal Aritmetiği
Cantor, son önemli makalesini 1895 ve 1897’de iki kısım halinde yayımladı. Bu makalede, kümeler kuramıyla ilgili bugün alışık olduğumuz bazı kavramları (altkümeler gibi) tanımlıyor, kardinal ve ordinal aritmetiği tekrar gözden geçiriyordu. Cantor bu makalesinde süreklilik hipotezinin de bir kanıtını sunmak istemiş, ama çok uğraştığı halde kanıtı bulamamıştı.
6 Ocak 1918 de geçirdiği bir kalp krizi sonucunda öldü.