Kağıt, genellikle ahşap, otlar veya atık tekstil malzemelerinden elde edilen selüloz elyaf hamurunun preslenmesi ve kurutulmasıyla üretilen ince bir malzemedir. Kağıt yazma, baskı, paketleme, temizleme, inşaat ve bir dizi endüstriyel işlemler gibi birçok alanda çok yönlü olarak kullanılmaktadır.
Kağıdı hangi uygarlık icat etmiştir
Yazı kağının icadından çok daha önce icat edildi. Tarih boyunca insanlar, bilgiyi saklamak, bir yerlere yazmak, haberleşmek, paylaşmak istedi. İnsanlık tarihinin en önemli buluşlarından birisi olan kağıt icat edilmeden önce bir çok malzeme yazı için kullanıldı. İnsanlar taş duvarlar, taş levhalar, kumaş, tahta veya kil tabletler üzerine yazıyorlardı. Hatta, ağaç yaprakları bile, gerektiğinde yazı yazılabilecek bir yüzey olarak kullanılabiliyordu. Şimdi gelelim kağıdı hangi uygarlık icat etmiştir sorusunun cevabına.
M.Ö. 2. yüzyılda Çin’de Modern kağıdın öncülü olarak bilinen selüloz kağıt yapımı süreci Cai Lun tarafından icat edilmiştir. Kağıt yapımı, Çinliler tarafından çok değerli görüldüğü için çokuzun bir süre ellerinden geldiğince bunu gizli tuttular.
Üzerine yazı bulunan en eski kağıt, MS 150 yılına aittir ve Çin Seddi’ndeki bir gözetleme kulübesinin kalıntılarında bulundu. Dünyadaki en eski kağıt (üzerinde yazı olmayan), 1957’de Xian, Çin yakınlarındaki bir mezarda bulundu. M.Ö. 140 ile 87 yılları arasında bir zamana ait olduğu düşünülmektedir.
Papirüs
Bu sorunun cevabını vermeden önce Eski Mısır’da kağıt yerine kullanılan Papirüs ve özellikle Avrupa’da kullanılan deriden yapılmış parşömenler hakkında bilgi verelim. Papirüs Mısırda Nil nehri kıyılarında yetişen yapraksız, üçgen gövdeli, 2-2.5 metre genişliğinde bir kamıştan elde edilmektedir. Kamışların içindeki yumuşak tabaka, ince şeritler halinde kesiliyor, birbirinin üstüne çaprazlama olarak yerleştiriliyordu. Daha sonra bunlar çiğnenerek düz bir tabaka haline getiriliyordu.Kurutulduktan sonra üzerine yazı yazılabilecek sertliğe ve inceliğe ulaşıyordu. Unutmamak gerekir ki papirüs kağıt değildir.
Parşömenler
M.Ö. 13. yüzyılda, yazı yazmak için deriden yapılan parşömenler de ilk kez Mısır’da kullanıldı. Parşömen elde etmek için, hayvanın derisi, kireç içerisinde güzelce temizlendikten sonra, tahta bir çerçeve içinde iyice gerilerek kurutuluyordu. Daha sonra da, yazı yazmaya elverişli düz bir zemin elde edinceye kadar bıçakla kazınıyordu. Deri parşömenin ömrü, papirüse göre daha uzundu ama, fazla miktarda üretimi hayli zordu. Yine de yavaş yavaş Avrupa’ya yayıldı ve 1500 yılına kadar, özellikle dini yazılar için kullanıldı.
Kağıt ingilizcede Paper olarak isimlendirilir. Paper kelimesi köken olarak Eski Mısırda üzerine yazı yazmak için kullanılan Papirüsten (papyrus) gelmektedir.
Kağıdın Mucidi
Kâğıt, M.Ö. 105 yılında Çin’de imparatorun danışmanı olarak görev yapan T’sai Lun adında bir saray mensubu tarafından icat edildi. T’sai Lun Ağaç kabukları, bez parçaları ve diğer lifli malzemeleri özlü ve yumuşak bir hamur haline gelinceye kadar dövüp, elde ettiği hamuru geniş bir tekne içinde suyla karıştırarak ilk odun hamurunu elde etti. Daha sonra gözenekli bir kalıbı, hamurun içine daldırılıp yukarıya kaldırıldığında, su gözeneklerden süzülerek aşağıya akıyor, kalıbın yüzeyinde lifli bir tabaka kalıyordu. Bu tabaka bambudan yapılmış çerçevelerde gerilerek kurutuluyordu. Üzerinden el yapımı silindirlerle geçilerek kullanıma hazır hale geliyordu.
Orta Asya’da yapılan araştırma ve kazılarda, üçüncü ve yedinci yüzyıllar arasında kullanılan kâğıtların dut ağacı kabukları, keten veya pamuktan yapılmış olduğu anlaşılmıştır.
M.S. 7. yüzyıla kadar Çinliler, kâğıt yapımında kullandıkları formülü büyük bir gizlilik içinde sakladılar. Ancak, bu formül önce Japonların eline geçti. Japonya’daki insanlar, MS 610 civarında dut ağacının elyaflarını kullnarak kağıt yapmayı öğrendi. Buna kağıda Japonca kağıt anlamına gelen Washi denir. Talas Savaşı’ndan sonra Araplar tarafından esir alınan Çinli, askerlerin arasında kağıt yapımını bilenler vardı. Kağıt bu savaş sonrasında Arap ve islam dünyasında yayıldı. 757’de Samarkand’da bir kağıt fabrikası yapıldı. İnsanlar, keteni kağıt hammaddesi olarak kullanmayı ve una ilave edilen nişastayı katkı maddesi olarak kullanmayı öğrendi.
Endülüs Emevilerinin İspanya’yı işgal etmeleri üzerine kağıt Avrupa’ya geçti. En eski kâğıt, yapımında tahta, saman ve bez kullanılmasına karşın “bez parşömen” olarak adlandırılıyordu. Her üç madde de iyice dövülerek ezildikten sonra su ile karıştırılıyor, sonra da tabakalar halinde sıkıştırılarak kurutuluyordu.
Bundan yaklaşık 2000 yıl önce Çinli T’sai Lun tarafından icat edilen kağıt halen modern çağın en önemli malzemelerinden biridir.
Modern Kağıt
Kağıt üretiminin sanayileşmesinden önce, en yaygın elyaf kaynağı, kullanılmış tekstilden paçavra olarak adlandırılan geri dönüşümlü elyaflardı. Kağıt için kullanılan paçavralar kenevir, keten ve pamuktan oluşuyordu. Geri dönüştürülmüş kağıtlardan baskı mürekkeplerini çıkarma işlemi, 1774’de Alman hukukçu Justus Claproth tarafından icat edildi. Bugün bu yönteme deinking deniyor. Ahşap kağıt hamuru piyasaya çıktığı 1843 yılına kadar kağıt üretimi paçavralar ve geri dönüştürülmüş kağıtlarla devam etti.
Kağıt yapmak zordu. Eski yazı malzemelerinden daha ucuz olmasına rağmen yine de pahalıydı. Mekanik bir kağıt yapım makinesi Fransa’da 1798’de tasarlandı ama yapılamadı. Daha sonra İngiltere’de bir makine yapıldı. Avrupa’da en az bir kağıt fabrikası 1812 yılına kadar kağıt üretmeye devam etti. Kağıt yapma işlemi daha da ucuzlamıştı, ancak ham madde olarak kullanılan keten, kenevir hala pahalıydı.
1840’da Alman Friedrich Gottlob Keller odun liflerinden kâğıt hamuru hazırlayabilen bir makine icat etti. 1844 yılında, Kanada’lı mucit Charles Fenerty bağımsız olarak ahşap elyafları hamur haline getiren başka bir makine icat etti.
Bu iki icattan sonra Kağıt, herkesin alabileceği kadar ucuzladı. Aynı zamanda kalem, dolma kalem ve matbaa gibi başka buluşlar sayesinde insanlar daha fazla mektup yazdı, daha fazla kitap ve gazete çıkardı ve yaptıklarının kaydını daha fazla tutmaya başladı.