Hârizmî, hayatı, algoritma, cebir ve denklem hesabı üzerine çalışmaları, matematiğe ve bilime katkıları
Muhammed ibn Musa el-Hârizmî, Farslı bir matematikçi, astronom, astrolog coğrafyacı ve Bağdat’taki bir bilimsel araştırma ve öğretim merkezi Beyt’ül Hikme (Bilgelik Evi)’nin bir alimi idi. 780 yılı civarında Pers’te Harezm bölgesinde bulunan Hive şehrinde doğdu. Hârizmî, Bilgelik Evinde bulunan en önemli islam alimleriden birisiydi. Hârizmî, Beyt’ül Hikme’nin bir öğrencisi olarak Binbir Gece Masalları hikayesi ile ünlü Abbasi Halifesi Harun Reşid’in oğlu Kalif al-Mamun’un önderliğinde gelişti.
Hârizmî matematikte algoritma kavramını geliştirdi ki bu da bazıları tarafından bilgisayar bilimlerinin dedesi olarak adlandırılmasının bir nedenidir.
Cebir
Hârizmî ’nin cebiri, tüm bilimlerin temeli ve köşe taşı olarak kabul edilir. Cebir kelimesi ve hesaplamaları, dünyanın en büyük matematiksel çalışmalarından biri olan Hisab al-Jabr wa-al-Muqabala (Cebir Hesabı ve Söyleşi) eseri ile dünya bilim dünyasını değiştirdi. 12’nci asırda Cremona’lı Gerard ve Chester’lı Robert tarafından iki kez Latince’ye çevrilmiş olan kitap, geometrik örnekler olduğu kadar analizle de birkaç yüz basit ikinci dereceden denklemleri açıklamaktadır. Ayrıca, mirası bölme ve arazi parsellerini inceleme yöntemleri hakkında önemli bölümlere de sahiptir. Bu terim şimdi anlaşıldığı gibi, cebirsel değil, pratik hesaplama problemlerini çözme yöntemleri ile ilgiliydi.
Hârizmî cebir ile ilgili çalışmasını birinci ve ikinci dereceden denklemlerle sınırlandırarak tamamladı. Ayrıca, astronomi üzerine önemli bir çalışma yazdı. Çalışmasında takvimleri inceledi, güneşin gerçek konumlarını, ay ve gezegenleri, sinüs ve tanjant tablolarını, küresel astronomi, astrolojik tablolar, paralaks ve tutulma hesaplamaları yaptı ve ayın görünürlüğünü hesapladı. Onun astronomik çalışması Zij al-sindhind, diğer bilim adamlarının çalışmalarına temel oluşturdu. Cebir ile olduğu kadar, onun ana ilgisi hala Arapça en eski bilimsel Arap eserleri oldu.
Algoritma
En tanınmış eseri ve onun adıyla anılan matematiksel konsept olan Algoritmadır. Algoritma kelimesinin modern anlamı, belirli bir problemi çözmek için özel bir yöntem uygulamaktır. Bugün, insanlar Hârizmî ‘nin yaklaşık 1200 yıl önce yazdığı metinde yer alan ilkeleri kullanmaktadır. Hârizmî , Arap rakamlarını Batı’ya tanıttığı için de ünlüdür. Dokuz Arap rakamının kullanılmasına yol açan ve sıfır işaretiyle birlikte başlayan bir sürecin mimarıdır.
Coğrafya
Büyük önem taşıyan Hârizmî’nin ortaçağ coğrafyasına da katkısı vardır. Batlamyus’un (Ptolemy) coğrafyadaki araştırmalarını, Surat al-Ard (Yeryüzünün Şekli) olarak bilinen kendi özgün bulgularını kullanarak düzeltti ve sistemleştirdi. El yazmaları var olsa da haritalar bulunamadı. Fakat Modern akademisyenler, Hârizmî ‘nin yazılarındaki açıklamalarından yola çıkarak haritaları yeniden çizdiler. O zaman “bilinen dünya” nın haritasını oluşturmak için çalışan 70 coğrafyacının çalışmalarına öncülük etti. Çalışmaları Avrupa’da Latince çevrildikten sonra, Batı’da bilimin gelişimi üzerinde kalıcı bir iz bıraktı.
Astronomi
Hârizmî , Hint ve Helenistik öncülerden miras aldığı güneş saatleri teorisi ve inşasında önemli gelişmeler sağladı. Bu aletler için özel hesaplamalar yapmak için gereken süreyi önemli ölçüde kısaltan tablolar yaptı. Güneş saati evrenseldi ve Dünya’daki herhangi bir yerden görülebiliyordu. O andan itibaren, ibadet zamanını belirlemek için güneş saatleri camilere yerleştirildi. Açısal gözlemler ile ilgili ve bir nesnenin doğrusal yüksekliğini saptamak için kullanılan bir alet olan Gölge Karesi, Hârizmî tarafından dokuzuncu yüzyılda Bağdat’ta icat edilmiştir.
Astroloji
Asıl katkıları orijinal araştırmaları sonuçlandırmak oldu. Bu alanlardaki mevcut bilgileri Yunanca, Hintçe ve diğer kaynaklardan sentezlemek için çok şey yaptı. Hârizmî Yahudi takvimi üzerine ve yazdığı astroloji ölçümlerinde kullanılan usturlap gibi aletler üzerine eserler de yazdı. Ayrıca tanınmış kişilerin burçlarını içeren politik bir tarih kitabı yazdı.
Hârizmî’nin Ölümü
İslam kültürünün en tanınmış bilimsel akıllarından biri olarak hatırlanaak olan Hârizmî 850 yılında 70 yaşlarında Bağdat’ta vefat etmiştir.